Nazif Gürdoğan » Süleyman ÜSTÜN

Tüm modern dünya tarafından ayakta alkışlanan, Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşu ve gelişmesinin yaşandığı yüzyılda, düşünce sistemimizde de büyük değişim ve gelişmeler yaşadı. Doğudan Batıya, dini, ideolojik ve çok çeşitli kültürel akımların geliştiği yıllarda bu akımların destekçileriyle buluştuğu yegane araçlar basılı eserler oluyordu. İşte bu basılı eserlerden birisi olan dergiler, okuyucuyla etkileşim kurabilmesi açısından yazın dünyasının aktif araçlarıydı. İşte bu yazıda, çok değişik mahallelerden örnekler sunacağımız 20. yüzyılın ünlü düşünce dergilerinden bazıları hakkındaki bilgileri derledim. Her zaman olduğu gibi listemizi, eskiden yeniye doğru yaparak o gelişim sürecini anlamaya çalışacağız. Sebilürreşad Dergisi Sebilürreşad, İslamcılık fikriyatını yaymak için 1908 ağustosunda Mehmet Âkif Ersoy'un desteği ile Eşref Edip Fergan başyazarlığında Sırat-ı Müstakim adıyla çıkarılmaya başlanan ve Millî Mücadele yıllarında öncü yol oynayan dergi. İslamcılık hareketinin en önemli yayın organı olan derginin en büyük özelliklerinden birisi de Safahat'ın tamamına yakınının burada yayımlanmış olmasıdır. 1925'te Takrir-i Sükun Kanunu ile kapatılan dergi 1948'in mayıs ayında tekrar, Türkçe alfabeyle neşredilmeye başlandı. 1966 yılında yayın hayatına son verildi. Sırat-ı Müstakim, başyazarlığını Mehmet Âkif'in yaptığı ve İslamcılık düşüncesinin kendini kurduğu, İslamcılık hareketinin tezlerini oluşturduğu haftalık yayınlanan bir İslami dergiydi. 1908-1925 yılları arasında, 641 sayı yayınlanmış ve 183. sayıdan sonra Sebilürreşad adıyla yayımına devam edilmiştir. İstanbul’da çıkarılan gazete, Anadolu’nun birçok bölgesinde de yayınlanmış, ilaveten Rusya, Hindistan ve Orta Doğu Müslümanlarının da gündemini belirleyebilmiştir. Ebül’ula Mardin ve Eşref Edip'in kurduğu bu haftalık derginin yazarları arasında başta Mehmet Akif olmak üzere Abdülaziz Çaviş, Bereketzade İsmail Hakkı, Babanzade Ahmet Naim, Ferit Kam, Mehmet Fahrettin, İzmirli İsmail Hakkı, Tâhir'ül Mevlevî, Aksekili Ahmet Hamdi, Mehmet Şemsettin Günaltay, Manastırlı İsmail Hakkı, Bursalı Mehmet Tahir, Yusuf Akçura, Ahmet Ağaoğlu vardır. Derginin genel politikası İslam birliği, İslam ahlakı, Kur'an ve Sünnete dönüş, Avrupa'nın sadece teknolojisinin alınması üzerinedir. Yeni Mecmua Dergisi Yeni Mecmua, Ziya Gökalp öncülüğünden yayımlanmış olan ilim, fikir, sanat ve edebiyat dergisidir. 12 Temmuz 1917 tarihinden haftalık olarak yayımlanmıştır ve İttihat ve Terakkî Cemiyeti'nin maddi desteğini almıştır. I. Dünya Savaşı'ndaki başarısızlık ve Mondros Mütarekesi sonrası dergi 26 Ekim 1918'de kapanmıştır. Gökalp Malta'ya sürülmüştür. Toplamda altmış altı sayı olarak çıkmıştır. Geniş bir yazar kadrosu bulunan dergide yazılar “Hafta Musahabesi”, “İçtimâiyat”, “Edebiyat Musahabesi”, “Tarih”, “Fikir Hayatı”, “Edebiyat Tarihi”, “Târîh-i Sanat”, “Mûsikî”, “Mimari” gibi üst başlıklarla yayımlanmıştır. Daha çok “İçtimâiyat” başlığıyla yazan Gökalp dergiye, Türkçü bir görüşle Türk kültür ve medeniyetinin dününü ve bugününü ele alan çok sayıda yazı yazmıştır. Daha sonra Türkçülüğün Esasları’nı oluşturacak fikirlerinin bir bölümü ilk defa bu yazılarda ortaya konmuştur. Ahlâk konusunu “şahsî” ve “aile ahlâkı” gibi başlıklar altında inceleyen seri yazıları çıkmış, bir yazısına başlık yaptığı “Halkçılık” sosyolojik bir içerikle ilk defa gündeme gelmiştir. Bunların yanında “İhtilât ve İçtimâ”, “İçtimaî Mezhepler ve İçtimâiyat”, “Hilâfetin İstiklâli” gibi dikkati çeken yazılar kaleme almıştır. 1 Ocak 1923'te Falih Rıfkı Atay tarafından on beş günde bir tekrar yayımlanmıştır fakat 90. sayı ile 20 Aralık 1923'te dergi ikinci kere kapanmıştır. Atsız Mecmua Dergisi Atsız Mecmua, adını Nihal Atsız'dan alan ve 1931 yılında yayın hayatına başlayan dergi. Aralıksız olarak 17 sayı çıkmıştır. Dergide edebiyat, tarih, milliyetçilik, Türk halk edebiyatı, sosyal konular ve çeşitli fikirler üzerine yazılar yayınlanmıştır. Derginin ana ekseni Komünizm karşıtı yazılar ile Türkçülük ve Turancılık düşüncesidir. Yazı kadrosunda Mehmet Fuad Köprülü ve Zeki Velidi Togan gibi isimlerinde de olduğu bu dergi, 25 Eylül 1932 tarihinde kapatılmıştır. Derginin ilk sayısı 15 Mayıs 1931 tarihinde çıkarken amacı ise ilk sayıdaki "Bir Kuş Bakışı" başlıklı yazıda açıklanmıştır. Bu yazıda I. Dünya Savaşı ve Milli Mücadele sonrasındaki toplum hayatı üzerine durulmuş ve derginin halkın içine gireceğini, halktan yana eserler vereceğini, köylüyü ve köyleri kurtarmaya ve yükseltemeye çalışacak gençlerin dergisi olduğu vurgulanmıştır. Bu yazı derginin 17 sayılık yaşamının fikri konusu olmuştur. Dergide en fazla Sabahattin Ali ve Nihal Atsız'ın şiirleri yayınlanmıştır. Şiirleri yayınlanan diğer isimler ise Fevziye Abdullah ve Nihad Sâmi Banarlı'dır. Hikâye alanında ise sadece Sabahattin Ali ve Nihal Atsız'ın eserleri yayınlanmıştır. Öğrencilik yıllarında arkadaş olan bu iki ismin araları sonradan açılmış ve mahkemelik olmuşlardır. Sabahattin Ali'nin İçimizdeki Şeytan adlı romanının: Zeki Velidi Togan, Nihal Atsız ve diğer Türk milliyetçilerine yönelik olduğu iddia edilmektedir. Derginin edebi yönünde öne çıkan diğer isimler ise Zeki Velidi Togan, Abdulkadir İnan, Kösemihalzade Mahmut Ragıp, Nihad Sâmi Banarlı ve Mehmet Şakir Ülkütaşır'dır. Bu isimlerden bazıları halk ve bektaşi şiirleri üzerine yaptıkları incelemeleri dergide yayımlamıştır. Mahmut Ragıp'ın incelemeleri ise Türk musikisi üzerine olmuştur. Büyük Doğu Dergisi Büyük Doğu, 1943-1978 yılları arasında, Necip Fazıl Kısakürek'in farklı dönemlerde yayınladığı dergidir. Dergi yazarları kendilerine "Büyük Doğucular" olarak adlandırdı. Dergi İslami bir bakış açısına sahipti. Büyük Doğu dergisi, başlangıçta, birçoğu Necip Fazıl'ın yakın arkadaşı olan ve dönemin entelektüellerini kadrosunda barındıran bir dergiydi. İlk dönem Büyük Doğucularda, Sait Faik, Özdemir Asaf, Oktay Akbal ve Salih Murad Uzdilek gibi isimler yer aldı. Necip Fazıl'ın yönetiminde çıkan Büyük Doğu dergisi tek parti döneminde ve Demokrat Parti iktidarına muhalif bir tutum sergiledi. Büyük Doğu, 1940-1980 arası dönemde, İslamcı bir düşünce ekolü özelliği taşıdı. İslamcılığa yakın duran birçok kişi, siyaset insanı ve aydınını etkiledi. Büyük Doğu, aynı zamanda Necip Fazıl'ın kurduğu Büyük Doğu Hareketi düşünce sisteminin de adı oldu. Papirüs Dergisi Papirüs, Cemal Süreya tarafından yayımlanmış dergidir. Belli aralıklarla yayın hayatı kesilen dergi toplamda elli üç sayı basılmıştır. Dergi belli aralıklarla üç dönemde çıkarılmıştır. İlk sayısı Ağustos 1960'ta yayımlanırken mali sorunlar olmak üzere çeşitli aksamalar nedeniyle sekiz ay ara verdikten sonra 1961'de üç sayı daha çıkarabildi. Bu ilk dönemde dört sayfalık tabloid bir dergi olan Papirüs, fazla etkili olamamıştır. İkinci dönenimi Haziran 1966-Haziran 1970 tarihleri arasında yaşamıştır ve bu dönemde toplam 47 sayı çıkmıştır. İlk dönemin aksine dergi bu döneminde o yılların en önemli edebiyat dergilerinden biri olmuştur. Süreya, dergi için Paris'ten getirdiği arabayı satmıştır. Maddi zorluklar ve 12 Mart'tan ötürü yayın hayatı son bulmuştur. 1980'de dergi, üç aylık olarak yeniden basılmıştır. Bu dönemde sadece iki sayı basılmış ve 12 Eylül Darbesi'nden ötürü daha da basılmamıştır. Yön Dergisi Yön Ankara'da 20 Aralık 1961'de yayına başlayan ve 27 Mayıs Darbesi sonrası sol muhalif hareketin sözcülüğünü yapan eski haftalık dergi. İmtiyaz sahibi ve yazı işleri müdürü Doğan Avcıoğlu'ydu (1926-1983); Kurucuları arasında Mümtaz Soysal, Cemal Reşit Eyüboğlu vardı. Dergi, 24 sayfa büyük boy halinde 222 sayı çıktı, 30 Haziran 1967'de son sayısı yayımlandı. Yön’ün ilk sayısı 20.000 nüsha basıldı ve tamamı ilk gün satıldı. İkinci sayısı 50.000 nüsha basıldı. Kapanmadan önceki tirajının 15.000 olduğu tahmin ediliyor. Yön dergisinin ilk sayısında 531 kişinin imzası bulunan ünlü "Aydınların Ortak Bildirisi" yayımlandı. Bidirideki imza sayısı sonradan 1042'ye yükseldi. "Yön manifestosu" olarak da bilinen batılılaşmak, kalkınmak ve aydınlanmak taleplerini içeren bildiriye imza atanlar arasında Doğan Avcıoğlu (Derginin imtiyaz sahibi ve sorumlu yazıişleri müdürü), İlhan Selçuk, İlhami Soysal, Mümtaz Soysal, Niyazi Berkes, Şevket Süreyya Aydemir, Sadun Aren, İdris Küçükömer, Fethi Naci, Çetin Altan, Selahattin Hilav, Mete Akyol, Korkut Boratav, Altan Öymen gibi isimler vardı. Birikim Dergisi Birikim, sosyalist kültür dergisi sloganı ile yayımlanan aylık dergi. 1975’te, Murat Belge, Ömer Laçiner ve Can Yücel öncülüğünde başlayan yayımı 1980’de sıkıyönetim kararıyla durdurulmuştur. 12 Eylül Darbesi ile verilen 9 yıllık aranın ardından Mayıs 1989'da yeniden yayımlanmaya başlamıştır. Yayımını kesintisiz olarak sürdürmektedir. Toplum ve Bilim, Birikim Yayınları bünyesinde 1977 yılından beri, yılda dört sayı çıkaran, üç aylık toplum bilimleri dergisi. Dergi Türkiye'de yayınlanan akademik dergilerin yeterli olmadığı düşüncesiyle yayın hayatına başlamıştır. Toplum ve Bilim, 1980 öncesinde Osmanlı tarihi ve toplum düzeni tartışmalarının ana mecrası olmuştu. 1985 sonrasında, tarih tartışmalarına yine yer verirken, özellikle modernleşme sürecine eleştirel yaklaşımları gündeme getirdi. 1988-1993 döneminde, yöntem tartışmalarından kadın araştırmalarına, kentsel yapıya, ekonomi-politiğe uzanan çok geniş bir konu yelpazesinde, zengin bir makale kataloğu sundu. 1993’ten itibaren, her sayısında belirli bir konuya odaklanarak dosya düzeni izleyen derginin genel yayın yönetmenliğini Tanıl Bora üstlenmiştir. Mavera Dergisi Mavera dergisi, 1976 yılında, önceden tanışıklıkları bulunan bir grup arkadaş tarafından Ankara’da kurulmuştur. O dönemde Ankara’da memuriyetlerini sürdüren bu arkadaş grubu Rasim Özdenören, Cahit Zarifoğlu, Erdem Bayazıt, Akif İnan, Nazif Gürdoğan, Bahri Zengin ve Hasan Seyithanoğlu’ndan oluşmaktadır. Daha sonrasında Cahit Zarifoğlu’nun Yedi Güzel Adam şiir kitabından hareketle bu isimler “Yedi Güzel Adam” olarak adlandırılmıştır. Zarifoğlu’nun bu kitaptaki şiirleri Mavera için yazılmış şiirlerdir. 1976’dan 1990’a kadar aylık edebiyat dergisi olarak yayımlanan Mavera, toplamda 164 sayı çıkmıştır. Önceki dönemlerde çıkan Büyük Doğu, Diriliş, Edebiyat dergilerinin tek kişi üzerine odaklanmaları ve kesintili olarak yayın yapabilmelerinden ötürü süreklilik sağlayacak bir edebiyat dergisi kurmak istemişlerdir. Fikrî hazırlık safhası uzun süren Mavera’nın kurucuları, Mavera’nın çıkmadan önce diğer önemli dergilerde yazarak kendilerini kabul ettirmiş isimlerdir. Salt edebi bir amaçla yola çıkılmamıştır; gayelerini ilk sayılarında “MAVERA bir yaşam biçimi halinde öz uygarlığımızı yeniden yürürlüğe koyma davasını güdenlerin, edebiyat alanındaki bir buluşma yeridir.” olarak açıklamışlardır. İslam kültür ve medeniyetinin kodlarına bağlı kalarak Türk edebiyatında Anadolu'nun gerçek kimliğini ve şahsiyetini temsil etmeye çalışmışlardır. İktibas Dergisi İktibas, 1 Ocak 1981'de yayın hayatına başlayan bir dergidir. Derginin kurucusu, Ercümend Özkan'dır. Dergi, 12 Eylül Darbesi'nden 3 ay sonra yayın hayatına başlamıştır. "Fikir veren dergi" sloganını taşıyan dergide, İslamî, siyasî, güncel konularla ilgili yorum, kavram ve düşünce yazıları yer almıştır. Dergi, ilk yıllarında İslamî çevrelerde yoğun ilgi ile karşılanmıştır. Derginin bazı sayıları toplatılmış, Ercümend Özkan da, bu sayılardaki yazıları yüzünden birkaç kez hapis ve para cezasına çarptırılmıştır. 1987 yılında Özkan'ın kalp krizi geçirmesi üzerine iki yıl yayınına ara veren İktibas, 1989 yılı sonunda yeniden yayın hayatına başlamıştır ve o tarihten bu yana da yayınını sürdürmektedir. Özkan'ın 24 Ocak 1995'teki vefatından sonra aynı düşünsel çizgisini sürdüren dergi, bir çokları tarafından, Türkiye'teki İslamcı tezleri en özgün, radikal ve sahih temeller üzerinde savunan yayın organı olarak bilinmektedir. Derginin en çok tartışma yaratan tezleri arasında, tasavvufun 'bir ayrı din', demokrasinin 'hevaya uyma rejimi', hadislerin "peygamberin sözleri değil, peygambere ait olduğu söylenen sözler", özgürlük ve insan hakları kavramlarının İslam-dışı olduğu yer almaktadır. Yeni Türkiye Dergisi 1994'te yayın hayatına başlayan iki aylık bilimsel, akademik aynı zamanda bir düşünce platformu şeklinde hareket eden dergi. Kurucusu Hasan Celâl Güzel'dir. İlk zamanlarda Türkiye'nin belli başlı problemlerine parmak basan özel sayılar halinde yayın hayatına başladı. Dış Politika, Yönetimde Yeniden Yapılanma, Yargı, Çevre, Gelir Dağılımı, Eğitim, Siyasette Yozlaşma, Sivil Toplum, Türk Demokrasisi, İnsan Hakları, Türk Dünyası vb. konuları akademisyenlerin yanında iş adamı, bürokrat ve hatta başbakanlar ve cumhurbaşkanlarının da yer aldığı geniş bir yazar kadrosuyla hazırladı. Bir dönem en itibarlı ve yeni sayısı merakla beklenen bir dergi oldu. Geniş araştırmacı kadrosu ve konu ile ilgili her kesimden yazı-görüş alması kaynak eser niteliğinde dergiler yayınlanmasını sağladı. Tek sayılık bazı ciltleri 1600 sayfaya kadar çıktı. Son dönemde yayınladığı Misakı Milli Özel Sayısı (1500 sayfa), Kafkaslar Özel sayısı (11 cilt-8500 sayfa), Balkanlar-Rumeli Özel Sayısı (5 cilt-6300 sayfa), Bilim ve Teknoloji Özel Sayısı (5 cilt- 4300 sayfa), Orta Doğu Öze Sayısı ( 6 cilt- 5000 sayfa), Türk Musikisi Özel Sayısı (1550 sayfa), Türkçe Özel Sayısı (1600 sayfa), Ermeni Meselesi Özel Sayısı (5 cilt- 4000 sayfa) gibi bir derginin hacminde çok çok fazla eserler üretmişlerdir. Bugün Yeni Türkiye Stratejik Araştırma Merkezi olarak dergi yayıncılığı dışında bilimsel çalışmalarına devam etmektedir. Yeni Türkiye markasıyla çıkardıkları TÜRKLER, OSMANLI eserleri hâlâ alanındaki en yetkin çalışmalardır. 2019 yılında da Ortak Türk Tarihi ve Türk Musikisi Atlası isimli iki büyük hizmeti de kültür dünyamıza kazandırmıştır. Kaynaklar: Wikipedia, TDV İslâm Ansiklopedisi

Tagged: Nazif Gürdoğan

20. yüzyılın ünlü düşünce dergileri

Kitap

Çok Okunanlar

Portre

Son Videolar

Sözlük

Son Yazılar