Henri Bergson » Süleyman ÜSTÜN

Bugün, yüzyıllardır filozofların zihinlerini kurcalayan ve insan denen mahlukun ne olduğu hakkında düşünceleri paylaşmak istiyorum. İşte, doğudan batıya, aralarında yüzyıllar olan bu filozofların insanın ne olduğuna dair söyledikleri sözler. MÖ 551 - MÖ 479 tarihleri arasında, Doğu Zhou Hanedanlığı döneminde yaşadığı sanılan, Çinli filozof, eğitimci ve yazar Konfüçyüs ya da Kongzi. Çin uygarlığının en önemli temsilcilerinden biri kabul edilen Konfüçyüs'e göre; "İnsan, öğrenen hayvandır." MÖ 624/623 – MÖ 548/545 yılları arasında yaşamış, İyonya'dan bir Antik Yunan matematikçi, astronom, ve Sokratik öncesi filozofu ve Eski Yunan'ın Yedi Bilge'sinden ilki olan Miletli Thales'e göre ise "İnsan, araştıran hayvandır." Antik Yunan filozofudur. Yunan felsefesinin kurucularından, Platon ve Ksenophon’un öğretmeni Sokrates; "İnsan, sorgulayan hayvandır." der. Doğu toplumlarında Eflatun olarak bilinen, Antik Yunan filozofu ve bilgesi Platon'a göre "İnsan, toplumsal hayvandır." Antik Yunanistan'da Klasik dönem aralığında yaşamını sürdürmüş olan Yunan filozof ve bilge Aristoteles veya kısaca Aristo için "İnsan, düşünen hayvandır." MÖ 5. yüzyılda para karşılığında felsefe öğreten gezgin felsefeciler olan Sofistlere göre "İnsan, kazanan hayvandır." Mutlak'a ulaşmanın mümkün olmadığını savunan; kuşkuculuk, septisizm, skeptisizm veya şüphecilik akımına mensup olan Septikler için "İnsan, şüpheci hayvandır." Helenistik dönemde Zeno tarafından kurulmuş stoa öğretisine bağlı kimseler olan Stoiklere göre "İnsan, her şeye alışan hayvandır." Efes'te yaşamış Sokrates öncesi Yunan filozof. Batı felsefe tarihinde dinamik bir felsefi sistem ortaya koyan ilk kişi Efesli Herakleitos; "İnsan, tartışan hayvandır." der. Meşruti demokrasinin temel fikirlerini tutarlı bir şekilde toparlayabilen ilk yazar, İngiliz klasik liberal düşüncenin öncüsü İngiliz filozof John Locke'a göre "İnsan, deneyen hayvandır." Aletçilik olarak bilinen felsefe akımının kurucusu ünlü Amerikalı filozof ve eğitim kuramcısı John Dewey için "İnsan, çıkarını düşünen hayvandır." Alman felsefesinin kurucu isimlerinden biri olmuş ve felsefe tarihinin kendisinden sonraki dönemini belirleyici olarak etkilemiş bir kişi olan Alman filozof Immanuel Kant; "İnsan, eleştiren hayvandır." der. Ayrıca Kant, "İnsan, mücadeleci bir hayvandır." da demiştir. Bir Fransız filozof, matematikçi ve bilim insanı olan René Descartes olaya başka bir pencereden bakar ve "İnsan, konuşan hayvandır." der. Etkisi, hem onu takdir edenler hem de acımasızca eleştirenler gibi çok farklı konumlardaki insanlar üzerinde çok geniş bir yelpazede olmuş Alman filozof Georg Wilhelm Friedrich Hegel için "İnsan, sistematik hayvandır." İranlı İslam âlimi, mutasavvıfı ve müderris Gazzâlî veya yaygın adıyla Îmam-ı Gazzâlî için "İnsan, tutarsız bir hayvandır." Varoluşçuluk ile ilgilenmiş ve absürdizm akımının öncülerinden biri olarak tanınan, 1957 Nobel Edebiyat Ödüllü Fransız yazar ve filozof Albert Camus için "İnsan, itiraz eden hayvandır." 20. yüzyılın en etkili bilim filozoflarından biri olan Yahudi kökenli Avusturyalı-İngiliz filozof Sir Karl Raimund Popper'a göre "İnsan, yalanlayan bir hayvandır." Ruh bilimine Marksist-sosyalist ve insancıl yaklaşımın en önemli temsilcilerinden, Frankfurt Okulu ve okulun genel yaklaşım biçimi olan eleştirel teori için yaptığı katkılar ile de tanınan Yahudi kökenli Almanya doğumlu Amerikalı ünlü bir psikanalist, sosyolog ve filozof Erich Fromm'a göre "İnsan, seven bir hayvandır." Özellikle 20. yüzyılın ilk yarısında etkili olmuş, birçok düşünürü, gerçekliği kavramak için sezgi süreçlerinin soyut rasyonalizm ve bilimden daha anlamlı olduğuna ikna etmiş Fransız filozof Henri-Louis Bergson için "İnsan, araç yapan bir hayvandır." Tom Sawyer'ın Maceraları adlı ünlü çocuk romanının yazarı, Amerikalı mizahçı, satirist, roman yazarı, yazar ve öğretmen, daha çok takma adı Mark Twain olarak bilinen Samuel Langhorne Clemens; "İnsan, yüzü kızaran hayvandır." demiş. İslâm tasavvufunun Vahdet-i Vücud okuluna mensup Osmanlı mutasavvıfı, filozofu ve kazaskeri, Şeyh Bedreddin İsyanı diye bilinen dini ve siyasi ayaklanmanın lideri Şeyh Bedreddin Mahmud, Bedreddin Simâvî veya Simavnalı Bedreddin; "İnsan konuşan bir nefis ile bir vücuttan ibarettir." Politik ekonomist ve bilimsel sosyalizmin kurucusu, 19. yüzyılda yaşamış Alman filozof Karl Marx; "İnsan çalışan bir hayvandır." (Animal Laborans) demiştir. İnsanla alakalı belki de en çarpıcı tanımı; din, ahlâk, modern kültür, felsefe ve bilim üzerine metafor, ironi ve aforizma dolu bir üslupla eleştirel yazılar yazmış Alman filolog, filozof, kültür eleştirmeni, şair ve besteci Friedrich Wilhelm Nietzsche yapar ve der ki "İnsan, düpedüz hayvandır…!"

Tagged: Henri Bergson

İnsan Nedir?

Kitap

Çok Okunanlar

Portre

Son Videolar

Sözlük

Son Yazılar