İskele-sancak, pupa-puruva
Bugün, denizcilik terimleri olan ve geminin bölümlerine adını veren iskele, sancak, pupa ve puruva terimlerinin nereden geldiğini öğreneceğiz.
İskele
İskele, deniz taşıtlarının sol tarafını ifade etmek için kullanılan bir terimdir.
İskele terimi birçok dilde aynı anlamda kullanılmaktadır. Sol taraf diye telaffuz edilmemesinin bir tarihi ve bir de teknik nedeni vardır.
Bu terimin resmi olarak askeri alanda kullanımı, erken İngiliz Donanması dönenimde başlanması ile birlikte; fiili kullanımına ise Vikingler zamanına kadar uzanmaktadır. Teorilere göre Vikingler döneminde gemilerin dümeni Kürek biçiminde, geminin burun (Puruva) tarafına göre sağda(sancakta) bulunduğundan gemiler iskelelere ve limanlara sol (İskele) taraftan yanaşmak zorunda kalmışlardır; Bu nedenle devamlı olarak gemiler sol (iskele)taraflarından liman ve iskelelere bağlandıklarından ve gemiye inme, binme, yükleme ve boşaltma işlemleri bu taraftan yapılmaktadır. Bu nedenle sol taraf iskele tarafıdır.
Sancak
Sancak, deniz taşıtlarının sağ tarafını ifade etmek için kullanılan bir terim.
Büyük yelkenli teknelerde, gemilerde, liman veya marina girişlerinde kolay tanımlanabilmesi maksadıyla yeşil renkli sancak borda feneri kullanılır.
Sancak terimi birçok dilde aynı anlamda kullanılmaktadır. Sancak teriminin bir Tarihi ve birde Teknik nedeni vardır.
İskele terimindeki tarihi sebep ile bağlantılı olarak erken İngiliz Donanması döneminde gemiler her iki yönden iki ayrı İskeleye bağlanmaktaydılar. Bu nedenle alt rütbeli kişiler ve işçiler, inme, binme, yükleme ve boşaltma işlemleri için İskele (sol) tarafı kullandıklarından üst rütbeli kişi ve askerlerin onların işlerini bölmemek ve rahatsız etmemek için (Üst rütbeli personelin gemiye girişi ve inişi sırasında iş durur ve o kişiye selam verilir) devamlı sağ taraftaki iskeleleri (Merdiven/platform) kullandıklarından, Sancak terimi kullanılmaktadır. Sancak iskelesinden günümüzde de üst rütbeli kişiler inip, binmektedirler.
Pupa
Pupa veya kıç, bir deniz taşıtının gövdesinin arka kısmı. Türkçeye 16. yüzyılda İtalyanca “puppa” sözcüğünden geçmiştir. Modern İtalyancada sözcük “poppa” şeklindedir. Pupanın tam zıt istikâmetinde olan (öndeki) bölüme ise pruva denir.
Halk arasında kullanılan popo kelimesinin de pupadan gelmiş olma ihtimali çok yüksektir.
Puruva
Pruva veya baş, bir deniz taşıtının gövdesinin ön kısmı. Taşıt hareket hâlinde iken en önde kalan kısımdır ve pupa (kıç) kavramının zıttıdır. Bir gemide başın en önemli görevi suyu yararak sürüklemeyi (direnci) azaltmaktır. Genellikle yavaş yük gemilerinde hacmi (dolayısıyla batmazlığı) artırmak için yayvan bir pruva kullanılırken daha hızlı gemilerde keskin yapılı bir pruva kullanılır.
Pruva sözcüğü Türkçeye Venedikçe “prova” sözcüğünden geçmiştir. İtalyancası “prora” veya “prua” şeklindedir.
